Merhameti Dengede Tutmak

Bir önceki yazımızda evladın anne babasına karşı şefkat ve merhametinin içgüdüsel olarak oluşmadığı ve merhamet eğitiminin nasıl olması gerektiği üzerinde durmuştuk. Bu yazıda da herkesin merhamet eğitimine ihtiyacı olduğundan ve merhametin nasıl dengede tutulabileceğinden bahsetmeye çalışacağız.

Allah Teâlâ anne-babanın kalplerine merhameti onların herhangi bir çabası olmadan yerleştirdiği için anne-baba, içgüdüsel bir şekilde evladına şefkat ve merhametle davranıyor. Ancak bu merhameti gerek evlatlarına gerek diğer insanlara karşı ölçülü bir şekilde kullanabilmeleri için anne babaların da merhamet eğitimine ihtiyacı vardır. Çünkü anne babanın çocuklarına karşı gösterdikleri dengeli tavır ve tutumlar, çocuğun sağlıklı bir kişilik geliştirmesine zemin hazırlar. Yetişkinlik dönemindeki kişiliğin temeli, anne babayla kurulan ilişki ve iletişimde atılıyor diyebiliriz.

Ebeveynler merhametlerini ölçülü kullanmadıklarında merhametsizliğe varan sonuçlarla karşılaşabiliyoruz. Çocuklarını çok seven, onlara kıyamayan, çocuğun her istediğini anında yerine getiren aileler çocuklarına zarar verirler. Tabi ki her sağlıklı anne baba, dünyaya getirdiği evladını çok sever ve onu koruyup kollamak ister. Çünkü bu onların yaradılışında vardır. Yani, bu durum anne baba olmanın da gereğidir, diyebiliriz. Çocuklarına karşı olan bu merhamet, dengeyi kaybedip de aşırıya kaçtığında çocuk merkezli anne baba tutumu ortaya çıkıyor. Bu durumda evin reisi çocuk oluyor ve kuralları çocuk belirler hâle geliyor. Bu aşırı merhamet, hoşgörü; çocuğun aileye hükmetmesine ve çok az saygı göstermesine sebep olur. Bu şekilde yetiştirilen çocuklar, aşırı merhamet karşısında kuralsızlığa alıştıkları için sınırlarını bilemezler, istek ve arzularını erteleyemezler, istekleri ertelendiğinde hırçınlaşırlar ve ebeveynlerini tehdit ederler. Merhamet dengesini sağlayamayan ailelerin çocukları her istediklerini ailesine yaptırmayı alışkanlık hâline getirir ve bu davranışı arkadaşlarından da bekler hâle gelirler. Okulda ve arkadaş ortamlarında uyum problemi yaşarlar. Doyumsuzluk baş gösterir, eleştiriye tahammül edemezler ve arkasından gurur, kibir, sabırsızlık gelir. Biz buna sevmek ama sevdiğine zarar vermek diyebiliriz. Bu durum, “imkânlarımızı çocuklarımız için kullanmayalım” anlamına gelmez. Önemli olan çocuklara karşı olan bu merhameti dengede kullanmaktır.

Örneğin merhametteki denge için çocuğun gelişimine zarar verecek isteklerine ‘hayır’ diyebilmek ve bunda da kararlı olmak gerekmektedir. Belirli sınırlar koymak ve uygulamak da bize yardımcı olacaktır.

Özellikle çocuklarımızın dünya ve ahiret saadetleri için merhamet dengesi şarttır, diyebiliriz. Buna bir örnek verelim; kendisi sabah namazına kalkan bir ebeveynin sınava hazırlanan ve geç yatmış olan evladına merhameti nasıl dengeli olur? Bir düşünelim. “Yavrum daha yeni yattı, biraz uyusun, namazını kaza eder.” demek mi yoksa “Yeni yattı ama namaza kalkması lazım. Hem sınavı için dua da eder, kaldırmalıyım.” demek mi merhamette dengeyi gösterir? İlk örnekteki merhamet gibi görünen şey, aslında merhametsizliktir. Çocuğun sadece tek yönlü düşünülmesi demektir. Buradaki ebeveyn, çocuğun ahiret hayatını devrede tutmamaktır. Böyle düşünen anne çocuğunun ahiretteki hâlini gözünün önüne getirmelidir.

Bir de ebeveynler açısından merhameti dengede tutamamanın diğer tarafından bahsedelim.  Merhamet dediğimiz şey acımak değildir, bu noktanın altını çizelim. Anne baba yavrusunun ömrünü belirler. Özellikle anne, çocuğunu ne kadar hissederse o kadar çok etkiler. Eşine, komşuya, kayınvalidesine sinirlenerek elindeki emanetten, yavrusundan sinirini çıkaran anne merhamet yoksunudur. Bu şekilde davranan anne olumlu bir etki bırakamaz çocuğunun üzerinde. Kendi ihtiyaçlarını çocuk üzerinden karşılayan, çocuğuna patlayarak sinirini geçirmeye çalışan anne bir kez daha düşünsün. Bu davranışı ile yavrusunun belki de hayatında yaşayacağı olumsuzlukların temelini atmış olacak. Biz dünyayı güzelleştirecek nesil istiyorsak karşımızdaki insana, onu hissederek, onun için düşünerek, onun için çalışarak yani dengeli merhametle yaklaşalım. Merhametin tanımı; zaten karşıdakinin duygusunu, durumunu hissedip o duygu ve durum için harekete geçmek demektir. Yani merhamet dinamiktir. Sürekli hareket hâlinde olan ve bizi de harekete çağıran bir duygudur. Dünyayı değiştirmek, güzelleştirmek adına yaptığımız hareketlerin tümüne merhamet kaynaklı hareketler diyebiliriz.

Merhamet içten gelir, samimiyet ister. Sahip olduğun konuma sıkı sıkı sarılmayı gerektirir. Öğretmenler açısından konuyu ele alacak olursak öğrenciler ve öğretmenler arasında sağlıklı bir ilişkinin kurulması, öğrencilerin sosyal gelişimleri ve akademik başarılarını etkileyebiliyor. Bu demek oluyor ki öğretmen, öğrencisinin hayatını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebiliyor. Yapılan araştırmalar özellikle ilköğretim dönemindeki öğretmen-öğrenci ilişkisinin kalitesi; çocukların gelişiminde çok önemli bir faktör olduğu, bu ilişkinin lise dönemindeki öğrenciler için ise okula devam etme istekleri üzerinde büyük etkisi olduğu belirtiliyor. Yani öğretmen öğrencisinin hayatını, dünyasını belirler. Bir öğretmen nesil yetiştirme, dünyayı değiştirme derdinde, hedefinde olursa merhametini dengeli kullanır. Aksi takdirde hedefi sadece para kazanmak olursa merhamet dengesini kaybeder. Tahammül edemez hâle gelebilir. Hem sözel hem davranışsal hatalar yapabilir. Ya da aşırı hoşgörü gösteren, aşırı merhamet gösteren öğretmen, öğrencisinin sorumsuz olmasına sebebiyet verebilir. Merhamet eğitim gerektiren bir durum olduğu için öğretmen öğrencisine anne baba kadar merhamet konusunda da örnek olduğunu unutmamalıdır.

Sonuç olarak merhameti dengede tutabilmemiz için ilişkilerimizde sınırlarımızın olması gerekir. Yeri geldiğinde “hayır” diyebilmek gibi… Diğer bir madde ise empati kurarak düşünmek ve davranmaktır. Yani iletişimde olduğumuz kişinin, içinde bulunduğu durumu ve duygusunu hissedip ona göre harekete geçebilmek. Ayrıca dengeli bir merhamet için düzgün, değerli bir hedef belirlemek çok önemlidir. Çünkü davranışlar belirlenen hedef doğrultusunda ortaya konacaktır. Sonrasında bu hedefi sürekli güncellemek, kontrol etmek merhamet konusunda dengeli davranmamıza yardımcı olacaktır.